Obchodzony w roku bieżącym Jubileusz 1050 - lecia chrztu Polski przyjętego przez Mieszka I, księcia Gniezna i Poznania niejako w sposób naturalny kieruje naszą uwagę oraz ciekawość ku najstarszym dziejom chrześcijaństwa in terra Polonica. Niestety zachowana baza źródłowa oraz aktualny stań odkryć archeologicznych i badań historycznych nie pozwala na udzielenie jednoznacznej odpowiedzi dotyczącej roku, dnia, miejsca ani osoby biskupa, który dokonał owego fundamentalnego obrzędu chrześcijańskiego. Większość badaczy skłania się do tego, iż odbył się on wiosną roku 966. Najprawdopodobniej w Wielką Sobotę przypadającą wtedy na 14 IV, albo nieco później w Zielone Świątki 3 VI. Jakkolwiek wśród znawców tego okresu ostatnimi czasy pojawiają się także opinie, iż mógł mieć miejsce nie w 966 , ale w 968 roku. Nie wiemy czy chrzest odbył się w Pradze na dworze teścia Mieszka I Boleslawa I Srogiego, czy w Ratyzbonie, której podlegała nie posiadająca wtedy swego biskupstwa Praga. Czy może w Poznaniu lub Gnieźnie? Nie jesteśmy również pewni, czy chrztu udzielał sam biskup Ratyzbony Michał, czy może pozyskany z Rzymu pierwszy biskup misyjny Jordan, mający swą siedzibę na dworze książęcym w Poznaniu oraz zwierzchnik zależnego tylko od Stolicy Apostolskiej tutejszego biskupstwa misyjnego. To właśnie on do chwili swej śmierci w roku 983 lub 984 zdołał wyświęcić pierwszych księży, poświęcić budowę pierwszych kościołów oraz ochrzcić kolejne grupy poddanych Mieszka. Powoli rozpoczynała się mozolna budowa struktur kościelnych i ewangelizacja nowych obszarów naszego kontynentu, a wraz z nią postępowała organizacja wkraczającego do grona cywilizowanych państw Europy młodego państwa polskiego, poszerzającego się terytorialnie. Nie ulega wątpliwości, iż jednolite chrześcijaństwo w przeciwieństwie do zróżnicowanych kultów pogańskich było religią państwowotwórczą, stanowiło dogodne narzędzie do zjednoczenia ziem bliskich sobie etnicznie. Ponadto inaczej formowało człowieka, postrzegając go jako istotę o wymiarze absolutnym, nienaruszalnym z przeznaczeniem do wieczności. Wypracowało też wysokie pojęcie społeczności ludzkiej upowszechnione przez misyjną działalność Kościoła. To z nim związane będą rozmaite wspólnoty ideowe i socjotwórcze. Wciąż nie do przecenienia pozostaje rola zakonów oraz innych wspólnot promieniujących swą duchowością na otaczające je środowisko.
Wprowadzanie, oczywiście stopniowe, tworzącego się państwa w obręb wielkiej kultury łacińskiej oznaczało otwarcie się, a także przejęcie wszelkich jej zdobyczy materialnych łącznie z duchowymi w postaci coraz liczniej pojawiających się budowli kamiennych, piśmiennictwa, rozmaitych dziedzin wiedzy, gospodarki wraz z obyczajami prawnymi. Jedynie Kościół ze swoimi kadrami duchownymi zarówno tymi napływającymi z zewnątrz, jak i rodzimymi był w stanie zapewnić obsługę administracyjną państwa oraz jego kontakt z cywilizowaną Europą. Wszystko to wymagało wysiłku ze strony misyjnego Kościoła oraz laickiego establishmentu. W przypadku państwa polskiego wydaje się, iż okres zbliżania oraz utrwalania chrześcijaństwa w społeczeństwie od chwili chrztu trwał około trzech i pół wieku. W tym czasie zdołano zapoznać poddanych z podstawowymi prawdami wiary, ukształtować ich morale oraz materialnie i administracyjnie ugruntować instytucje kościelne, które do chwili obecnej znajdują poczesne miejsce w organizacji Kościoła katolickiego w Polsce.
Niewątpliwe bardzo mocno powiązane ze sobą ówczesne państwo oraz Kościół musiały radzić sobie z licznymi problemami na gruncie krajowym i zagranicznym, a zwłaszcza z zawirowaniami przyniesionymi przez dwunasto- oraz trzynasto- wieczny okres rozbicia dzielnicowego. Nie bez znaczenia pozostawały wydarzenia dotyczące Kościoła powszechnego jako całości. Wyrazami czego były: schizma z 1054 r. zrywająca jedność między Kościołem wschodnim i zachodnim, wyprawy krzyżowe podejmowane na przestrzeni od XI do XIII w. w obronie zagrożonego przez islam Grobu Chrystusowego, spór o inwestyturę między papieżem Grzegorzem VII (1073 -1085) a cesarzem Henrykiem IV (1084 -1105) czy też reformy gregoriańskie rozpoczęte przez Grzegorza VII i kontynuowane przez Innocentego III (1198 -1216).
Trudno oczywiście wskazać na jakiś fakt, który zamykałby definitywnie najstarsze dzieje chrześcijaństwa w Polsce. Najprawdopodobniej powinny to być zdarzenia z pierwszych lat XIV w., kiedy to Władysław Łokietek kończył pod swoim berłem jednoczenie ziem polskich, zasiadając na stolcu krakowskim w 1306 r. jako książę polski, by w 1320 r., w katedrze wawelskiej zostać ukoronowanym przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława (1317 -1341) na króla Polski. Natomiast w Kościele powszechnym nową jakością stało się przeniesienie Stolicy Apostolskiej przez papieża Klemensa V ( 1305 -1314) z Rzymu do Awinionu w 1309 r., rozpoczynając tzw. okres niewoli awiniońskiej papieży, trwający do 1377 r.
Świadkami owej epoki związanej z najstarszymi dziejami chrześcijaństwa w Polsce pozostają liczne dokumenty powstałe kancelariach kościelnych bądź monarszych, spisane zwykle ręką duchownych, które w dniu dzisiejszym są pieczołowicie strzeżonymi źródłami ukrytymi w magazynach archiwalnych. Świętowany Jubileusz pozostaje właściwą okazją do ukazania ich szerszej publiczności.
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, posiadające największy w Polsce najstarszy zasób archiwalny, pragnąc włączyć się w cykl uroczystości jubileuszowych przygotowało dla Państwa internetową ekspozycję, dotyczącą „Najstarszych dziejów chrześcijaństwa w Polsce”, na której prezentujemy ze zrozumiałych względów, jedynie wybór najstarszych dyplomów dotyczących chrześcijańskich fundamentów Polski. To, co czasami potrafi umknąć z zawodnej pamięci ludzkiej, albo być nieakceptowane jako niewygodna prawda historyczna, utrwalone na kartach pergaminu i papieru pozostaje trwałym pomnikiem dziejowym dla przyszłych pokoleń. Płynące z Zachodu prądy, eliminujące zasady chrześcijańskie z życia publicznego nie omijają również naszego kraju. Z niepokojem obserwujemy postępującą islamizację Europy. Jeśli zatem zależy nam, aby ocalić nasze oblicze kulturowe, nie wolno zapominać o korzeniach. Zgodnie ze słowami Jana Pawła II, wypowiedzianymi podczas pielgrzymki do ojczyzny w 1991 r. […] jeżeli chcemy zachować wolność, powinniśmy ją oprzeć na ładzie moralnym, który wyrasta z Dekalogu. Ilekroć o tym nie pamiętano, Europa i Polska kończyły tragicznie. Celem niniejszej ekspozycji jest więc uświadomienie oglądającym ją prawdy o naszych chrześcijańskich korzeniach oraz naszym miejscu w obrębie cywilizacji łacińskiej.
Dobierając dokumenty na wystawę brano pod uwagę różne względy, m. in.: stan zachowania źródeł, tematykę, wiek, formy kancelaryjne, wystawców, miejsce wydania, a także ich popularność. Znakomita większość z nich nie była dotąd szerzej prezentowana. Ze względu na fakt, iż ekspozycję przygotowano w oparciu o zasób Archiwum Państwowego we Wrocławiu przeważają dyplomy związane treściowo ze Śląskiem.
Dla ułatwienia odbioru treści oglądającym wystawę zdecydowano o jej rzeczowo-chronologicznym układzie.
Ekspozycja obejmuje następujące tematyczne grupy źródeł:
W opisach zamieszczonych pod eksponatami podano dodatkowe informacje odnośnie do ich wystawców z zaznaczeniem w przypadku książąt dat ich życia, w przypadku papieży okresu pontyfikatu, a w przypadku biskupów czasu sprawowania przez nich urzędu biskupiego.
Misyjna działalność Kościoła bardzo szybko sprawiła, iż terra Polonorum miała swego świętego męczennika. Zamordowany podczas wyprawy misyjnej 23 IV 997 r. przez pogańskich Prusów biskup oraz benedyktyński zakonnik Wojciech Sławnikowic był postacią popularną w Europie. Przyjaźnił się z nim cesarz Otton III, znano go też w Rzymie, stąd też kanonizacja odbyła się już w 999 r. Fakt ów w zasadniczy sposób przyczynił się do zatwierdzenia podczas pielgrzymki cesarskiej do grobu świętego w 1000 r. gnieźnieńskiego arcybiskupstwa wraz 3 podległymi mu biskupstwami w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu, które odtąd będą w połączeniu z monarszym establishmentem nadawać rytm życiu religijnemu i państwowemu. Trudno wyobrazić sobie, czym byłby nasz krajobraz bez strzelistych wież kościelnych, klasztornych kompleksów gospodarczych czy siedzib zakonów rycerskich. Już w XIII w. było na samym tylko Śląsku około 68 świątyń murowanych i jeszcze więcej drewnianych. Fundowali je nie tylko władcy, ale także co znaczniejsi rycerze. Fundacje stały się wówczas rzeczywistością powszechną oraz były wyrazem troski o innych. Mimo licznych niepokojów wewnętrznych i zewnętrznych, a niekiedy nawet walk bratobójczych czasu rozbicia dzielnicowego. Książęta, biskupi, papieże chętnie obdarowywali dobrami, udzielali przywilejów i protekcji rozmaitym zakonom, tworząc bazę ich rozwoju ekonomicznego. Te zaś obok krzewienia chrześcijaństwa, modlitwy, ascezy i samodoskonalenia się niosły ze sobą szereg nowinek gospodarczych, adoptowanych do miejscowych potrzeb, przyśpieszając tym samym modernizację kraju tak widoczną w XIII stuleciu w postaci kolonizowanych, dziewiczych obszarów oraz lokowanych nowych wsi i miast. Już w X w. rozpoczął się na ziemiach polskich czas fundacji benedyktyńskich. Wkrótce po benedyktynach, w pierwszej połowie XII w. zjawili się kanonicy regularni św. Augustyna (norbertanie, premonstratensi). Początki drugiej połowy XII w. są czasem zapuszczania korzeni przez znanych z osiągnięć gospodarczych cystersów. Natomiast XIII stulecie to epoka zadomowienia się zakonów rycerskich – bożogrobców, joannitów, krzyżaków oraz krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, do których dołączą zakony kaznodziejskie i żebrzące - dominikanie i franciszkanie. Pracę zakonów męskich będą uzupełniać wyrosłe na tych samych fundamentach duchowych klasztory cysterek, magdalenek, dominikanek oraz klarysek. Proces ten potwierdzają liczne dokumenty książąt piastowskich tej miary co Henryk I Brodaty czy Henryk IV Probus, nadania Gryfitów, dyplomy biskupów oraz papieży szczególnie zasłużonych dla chrześcijaństwa i Kościoła, jak chociażby biskup wrocławski Henryk z Wierzbnej czy papież Innocenty III.
Fundacje oraz uposażenia instytucji kościelnych
(Fot. 1) 1175, Grodziec
Bolesław, ks. Śląska [Bolesław I Wysoki 1127–1201] bierze pod swą opiekę oraz potwierdza prawa i posiadłości klasztoru cystersów w Lubiążu.
Or. łac.
Perg. 565 x 444 + 40
Na żółtych sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Rep. 91, nr 1
(Fot. 2) 1177, 26 IV Gniezno
Mieszko, książę Polski [Mieszko III Stary ~1126/7-1202] na prośbę opata lubiąskiego Florentego potwierdza klasztorowi cystersów w Lubiążu zamianę wsi Boguszów i Zwrócona na wieś Słup.
Or. łac.
Perg. 317 x 276 + 16
Na żółto-zielonych sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Rep.. 91, nr 3 (5)
(Fot. 3) 1203, 28 VI Szczepin
Henryk, książę Śląska [Henryk I Brodaty 1165-1238] zakłada klasztor cysterek w Trzebnicy pod wezwaniem św. Bartłomieja. Fundację potwierdzają Cyprian, biskup wrocławski [Cyprian, biskup wrocławski 1201-1207] i arcybiskup gnieźnieński [Henryk Kietlicz, arcybiskup gnieźnieński 1199–1219].
Or. łac.
Perg. 432 x 534 + 22
Na biało-czerwonych sznurach resztki pieczęci księcia oraz pieczęci biskupa Cypriana, nacięcia po pasku lub sznurach drugiej pieczęci
AP Wr., Rep. 125, nr 3
Henryk I Brodaty.
Tempera XVII w., AP Wr., Akta m. Wrocławia, sygn. 568 (E 2,4), k. 73
(Fot. 4) 1208, 25 XII Głogów
Władysław Odonic, książę kaliski [Władysław Odonic 1190-1239] nadaje klasztorowi cystersów w Lubiążu wieś Lugoboszcz z jeziorami Tuczno i Radziechowo wraz z prawem łowieckim.
Or. łac.
Perg. 212 x 105 + 11
Na białych sznurach pieczęć arcybiskupa poznańskiego Henryka [Henryk Kietlicz, arcybiskup gnieźnieński ~1199–1219], na brązowych sznurach pieczęć biskupa poznańskiego Arnolda [Arnold, biskup poznański ~1196–1201], otwory po niezachowanych pieczęciach biskupa wrocławskiego Wawrzyńca [Wawrzyniec, biskup wrocławski 1207–1232] i kapituły wrocławskiej
AP Wr., Rep. 91, nr 10 (13 b)
(Fot. 5) 1214, 29 IX Kamień Pomorski
Bogusław i Kazimierz, książęta Pomorza [Bogusław II ~1170–1220, Kazimierz II ~1179-1219] nadają klasztorowi trzebnickiemu szybik solny (tugurium) w Kołobrzegu oraz zwalniają od ceł statki klasztorne dowożące śledzie.
Or. łac.
Perg. 239 x 213 + 22
Na perg. paskach pieczęcie książąt, biskupa kamieńskiego Zygwina [Zygwin I, biskup kamieński 1191-1219] i proboszcza kamieńskiego Konrada
AP Wr., Rep. 125 nr 10 (16)
(Fot. 6) 1228 Opole
Kazimierz, książę opolski [Kazimierz I Opolski ~1178/80-1230] zakłada w Czarnowąsach klasztor premonstratensów, przenosząc ich do tej miejscowości z Rybnika.
Trans. łac. Władysława, księcia opolskiego z 1260 r. [Władysław, książę opolski ~1225-~1281/82]
Perg. 390 x 340 + 32
Pieczęć Władysława, księcia opolskiego na zielonych sznurach
AP Wr., Rep. 71 nr 4 (5)
(Fot. 7) 1249 Krosno Odrzańskie
Bolesław, książę Śląska i Polski [Bolesław II Rogatka ~1220/5-1278] nadaje klasztorowi magdalenek w Nowogrodźcu nad Kwisą wieś Kierzno.
Or. łac.
Perg.135 x 79 +20
Na zielono-biało-czerwonych sznurach szczątki pieczęci księcia
AP Wr. Rep.98 (4)
(Fot. 8) 1242, 24 VIII
Jadwiga, księżna Śląska [żona Henryka I Brodatego 1178-1243] przekazuje dobra notarialne w Żórawinie klasztorowi w Trzebnicy.
Or. łac.
Perg. 305 x 320 + 42
Na czerwono-żółtych sznurach pieczęcie księżnej Anny [Anna Przemyślidka, żona Henryka II Poboznego ~1201-1265], księcia Bolesława [Bolesław II Rogatka], księżnej Jadwigi i biskupa Tomasza [Tomasz I, biskup wrocławski 1232-1265]
AP Wr. Rep. 125, nr 46 (55)
(Fot. 9) 1252, 31 X – 7 XI Owińska
Przemysł i Bolesław, książęta Polski [Przemysł I, książę wielkopolski ~1220/1-1257, Bolesław I Pobożny, książę wielkopolski ~1224/7-1279] potwierdzają cysterkom trzebnickim posiadanie Łęgu nad Wartą koło Śremu.
Or. łac.
Perg. 250 x 165 + 20
Na zielono-czerwonych sznurach pieczęcie obu książąt
AP Wr., Rep. 125, nr 65 (75)
(Fot. 10) 1263, 22 V Bolesławice
Konrad, książę Śląska [Konrad I, książę głogowski, przed 1249 biskup passawski ~1228/31-~1273/74] potwierdza klasztorowi magdalenek w Nowogrodźcu nad Kwisą darowizny książąt Bolesława [Bolesława II Rogatki ~1220/25-1278] i Henryka [Henryk III Biały, książę wrocławski ~1227/30-1266].
Or. łac.
Perg. 187 x 109 + 10
Na biało-czerwonych sznurach szczątki pieczęci księcia Konrada
AP Wr., Rep. 98, nr 12
(Fot. 11) 1274, 1 I Kraków
Zazbrosław, kanonik krakowski i wrocławski potwierdza posiadanie 6 łanów ziemi w Podłężku nadanych kolegiacie św. Grobu w Miechowie przez biskupa lubuskiego Wilhelma [Wilhelm I z Nysy, biskup lubuski ~1252-1282].
Or. łac.
Perg. 203 x 159 +15
Na perg. pasku pieczęć kanonika, brak pieczęci kapituły krakowskiej
AP Wr., Rep. 103, nr 11
(Fot. 12) 1278, 6 VII Strzegom
Henryk, książę Śląska i pan Jawora [Henryk V Gruby, ks. legnicko-wrocławski ~1245/50-1296] zezwala Jutcie z Lubomierza na ufundowanie tam nowego klasztoru i bierze go pod swą opiekę.
Or. łac.
Perg. 233 x 156 + 32
Otwory po sznurach pieczęci księcia Henryka V i Bolesława Rogatki [Bolesław II Rogatka ~1220/25–1278]
AP Wr., Rep. 92, nr 1
(Fot. 13) 1284, 8 V Żagań
Przemek, książę Śląska i Żagania [Przemko ścinawski ~1265/71–1289] za zgodą swego brata Konrada [Konrad II Garbaty ks. ścinawski ~1260/5–1304] i opata Henryka przenosi klasztor kanoników regularnych z Nowogrodu Bobrzańskiego do Żagania i nadaje mu prawo patronatu nad tamtejszym kościołem parafialnym.
Or. łac.
Perg. 228 x 192 + 32
Na fioletowo-zielonych sznurach szczątki pieczęci herbowej księcia Konrada II, na zielono-żółtych sznurach pieczęć księcia Przemka, nacięcia po pieczęci Henryka III księcia głogowskiego [Henryk III Głogowczyk ~1251/60-1309]
AP Wr., Rep. 116, nr 18.
(Fot. 14) 1289, 31 X Racibórz
Mieszko książę opolski i pan Raciborza [Mieszko I, książę cieszyński ~1252/56–1315] nadaje za zgodą swego brata Przemysława [Przemysław, książę raciborski ~1258/68-1306] klasztorowi w Czarnowąsach 100 łanów frankońskich gruntu w Brynicy.
Or. łac.
Perg. 315 x 207 + 32
Na zielonych sznurach pieczęć piesza księcia, otwory po drugiej pieczęci
AP Wr., Rep. 71, nr 10 (12)
(Fot. 15) 1295, 30 IX
Goswin, wójt dziedziczny w Ziębicach sprzedają opatowi klasztoru w Kamieńcu 2 jatki w Ziębicach.
Or. łac.
Perg. 298 x 294 + 34
Na perg. paskach pieczęcie wójta i miasta Ziębic
AP Wr., Rep., 88, nr 22 (50)
(Fot. 16) 1307, 8 II Głogów
Henryk, dziedzic Królestwa Polskiego, książę Śląska, pan Głogowa i Poznania [Henryk III Głogowczyk ~1251/60–1309] funduje i uposaża klasztor klarysek w Głogowie.
Or. łac.
Perg. 454 x 276 + 30
Na biało-czerwonych sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Rep. 79, nr 1
(Fot. 17) 1308, 6 III Nysa
Henryk, biskup wrocławski [Henryk z Wierzbnej biskup wrocławski 1302-1319] zatwierdza fundację kaplicy św. Ducha w Świdnicy przez mieszczanina świdnickiego de Amore.
Or. łac.
Perg. 278 x 306 + 31
Na perg. pasku pieczęć biskupa
Dok. m. Świdnicy, nr 8 (U 14)
Protekcje
(Fot. 18) 1193, 8 IV Lateran
Papież Celestyn III [1191-1198] bierze pod opiekę Stolicy Apostolskiej klasztor św. Wincentego we Wrocławiu oraz potwierdza jego prawa i przywileje.
Or. łac.
Perg. 530 x 695 + 17
Roty papieskie
AP Wr., Rep. 67, nr 1 (2)
(Fot. 19) 1201, 12 VIII Segni
Papież Innocenty III [1198-1216] bierze w opiekę Stolicy Apostolskiej klasztor premonstratensów we Wrocławiu i potwierdza jego posiadłości i przywileje.
Or. łac.
Perg. 215 x 238 + 21
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 67, nr 4 (5)
(Fot. 20) 1227, 22 IV Lateran
Papież Grzegorz IX [1227-1241] bierze pod swą opiekę klasztor premonstratensek w Rybniku.
Or. łac.
Perg. 235 x 200 +70
Otwory po sznurach bulli papieskiej
AP Wr., Rep. 71, nr 2b
(Fot. 21) 1256, 8 IV Lateran
Papież Aleksander IV [1254-1261] bierze w opiekę stolicy Apostolskiej posiadłości ziemskie joannitów.
Or. łac.
Perg. 350 x 255 + 32
Czerwono-żółte sznury po bulli papieskiej
AP Wr., Dok. m. Wrocławia, nr 19
Przywileje
(Fot. 22) 1204
Henryk, książę Śląska [Henryk I Brodaty 1165-1238] zwalnia od podwornego wymienione wsie klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu, które podarował klasztorowi ojciec księcia książę Bolesław [Bolesław I Wysoki 1127–1201].
Or. łac.
Perg. 238 x 16 + 21
Na perg. paskach szczątki biskupa Cypriana [Cyprian, biskup wrocławski 1201-1207] i resztki biało-czerwonych sznurów po pieczęci książęcej
AP Wr., Rep. 67, nr 5 (6)
(Fot. 23) 1302, 16 II Rzym
Papież Bonifacy VIII [1295-1303] zatwierdza opatowi cystersów w Jemielnicy wszystkie dotychczasowe przywileje.
Or. łac.
Perg. 627 x 710 + 49
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 85, nr 1 (5 a)
Lokacje
(Fot. 24) 1250, 1 II Trzebnica
Henryk, książę Śląska [Henryk III Biały, książę wrocławski ~1227/30-1266, Władysław, książę wrocławski, biskup salzburski ~1237-1270] sprzedaje wieś Bożanowice klasztorowi trzebnickiemu i zezwala ją lokować na prawie niemieckim.
Or. łac.
Perg. 330 x 172 + 30
Na czerwonych sznurach pieczęcie księcia Henryka i księżnej Anny [Anna Przermyślidka, żona księcia Henryka II Pobożnego ~1201-1265]
AP Wr., Rep. 125, nr 57 (66)
(Fot. 25) 1252 Wrocław
Henryk, książę Śląska [Henryk III Biały, książę wrocławski ~1227/30-1266] zezwala opatce trzebnickiej [Gertrudzie] lokować wieś Zawonię na prawie niemieckim.
Or. łac.
Perg.197 x 133 + 19
Na czerwono-zielonych sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Rep. 125, nr 63 (73)
(Fot. 26) 1261, 16 XII Wrocław
Henryk i Władysław, książęta Śląska [Henryk III Biały, książę wrocławski ~1227/30–1266, Władysław, książę wrocławski 1235/37-1270, arcybiskup salzburski 1265-1270] nadają Wrocławiowi prawo magdeburskie.
Or. łac.
Perg. 480 x 29 + 45
Na czerwono–żółto-zielonych sznurach pieczęcie Henryka III, księżnej Anny [Anna Przemyślidka, żona księcia Henryka II Pobożnego 1204-1265], Jana z Wierzbna, kasztelana Wrocławskiego i biskupa Tomasza [Tomasz I biskup wrocławski 1262-1238]
AP Wr., Dok. m. Wrocławia, nr 23
Anna Przemyślidka.
Tempera XVII w., AP Wr., Akta m. Wrocławia, sygn. 568 ( E 2,4), k. 83
Lokacje
(Fot. 27) 1272, 14 IV Wrocław
Henryk IV, książę Śląska [Henryk IV Probus ~1257/8 1290] zezwala Wilhelmowi, opatowi premonstratensów klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu lokować wieś Kępino na prawie niemieckim.
Or. łac.
Perg. 230 x 170 + 23
Biało-czerwone sznury po pieczęci książęcej
AP Wr., Rep. 67, nr 68 (89)
(Fot. 28) 1272, 14 IV Wrocław
Henryk IV książę Śląska [Henryk IV Probus ~1257/8-1290] zezwala Wilhelmowi opatowi premonstratensów klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu przenieść wieś Czechy na prawo niemieckie.
Or. łac.
Perg. 230 x 170 + 30
Na białych sznurach resztki pieczęci książęcej
AP Wr., Rep. 67, nr 64 (85)
(Fot. 29) 1293, 1 VIII Racibórz
Przemysł, książę raciborski [Przemysław, książę raciborski ~1258/68-1306] zezwala cystersom w Czarnowąsach lokować swe dobra Książenice na prawie niemieckim.
Or. łac.
Perg. 245 x 173 + 34
Na zielono-czerwonych sznurach szczątki pieczęci księcia
AP Wr., Rep. 71, nr 11 (13)
O tym jak konieczne dla funkcjonowania państwa oraz każdej innej instytucji pozostaje prawo, jego stosowanie, a także interpretacja przekonuje nas obecna rzeczywistość. Nie inaczej było w głębokim średniowieczu, kiedy to w oparciu o zasady prawa rzymskiego i wyrosłego na nim prawa kanonicznego organizowano państwo oraz Kościół polski postrzegane w sposób biblijny. Zgodnie z naukami św. Pawła apostoła, że Chrystus jest głową Kościoła, a wszyscy wierzący jego członkami analogicznie caput regni miał być władca, a poddani członkami organizmu państwowego. Ważnym dla ówczesnej kultury prawnej był fakt, iż zarówno monarcha jak i jego poddany byli zobligowani do przestrzegania tego samego systemu wartości, którym był Dekalog. Monarcha stanowił prawo, ale był nim związany. Również jego grzech podlegał takiej samej ocenie, jak grzech zwykłego poddanego. Bardzo wyraźnie wskazywano, iż prawo musi być sprawiedliwe i rozumne. Zachowała się spora liczba dyplomów dotyczących rozwiązywania konfliktów oraz uprawnień instytucji kościelnych.
Jurysdykcja
(Fot. 30) 1290, 23 VI Wrocław
Henryk, książę Ślaska i pan Wrocławia [Henryk IV Probus ~1257/58-1290] nadaje Tomaszowi, biskupowi wrocławskiemu [Tomasz II Zaremba, biskup wrocławski 1270-1292] pełną jurysdykcję na ziemi nysko-otmuchowskiej.
Trans. łac. Henryka III, księcia głogowskiego [Henryk III głogowski ~1251/60–1309] z 1300 r.
Perg. 530 x 715 + 24
AP Wr., Rep. 76, nr 2 (15)
(Fot. 31) 1303, 23 IX Głogów
Henryk, biskup wrocławski [Henryk z Wierzbnej, biskup wrocławski 1302–1319] nadaje kolegiacie głogowskiej prawo nakładania i zdejmowania kar kościelnych.
Or. łac.
Perg. 248 x 138 + 20
Na perg. pasku pieczęć biskupa
AP Wr., Rep. 76, nr 5 (18)
Rozstrzygnięcia sporów, potwierdzenia układów i ugody
(Fot. 32) 1235, 18 VI Perugia
Papież Grzegorz IX [1227-1241] zatwierdza układ zawarty między Henrykiem, księciem Śląska [Henryk I Brodaty 1165-1238] i jego synem Henrykiem [Henryk II Pobożny ~1196/1207-1241] a Konradem, księciem Mazowsza [Konrad I Mazowiecki ~1987/88-1247] i jego synami.
Or. łac.
Perg. 295 x 250 + 25
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 1 a, nr 4
(Fot. 33) 1254, 31 X Neapol
Papież Innocenty IV [1243–1254] poleca biskupom wrocławskiemu [Tomasz I, biskup wrocławski 1232-1268] i kujawskiemu [Wolimir, biskup kujawsko–pomorski 1252–1276] zbadać sprawy związane ze skargami opata klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu z powodu bezprawnego zagarnięcia dziesięcin ze wsi Pastolin przez zakon krzyżacki.
Or. łac.
Perg. 262 x 192 + 51
Na konopnym sznurze bulla papieska
AP Wr., Rep. 67, nr 45 (57)
(Fot. 34) 1302, 11 XI Głogów
Jan prepozyt, Jakub dziekan i kapituła głogowska zatwierdzają ugodę między rycerzem Teodorykiem de Zilicz, a Fryderykiem plebanem w Wysokiej Cerkwi w sprawie dziesięciny z dóbr rycerskich Grodziszcze.
Or. łac.
Perg. 194 x 144 + 22
Na perg. paskach szczątki pieczęci prepozyta Jana i dziekana Jakuba, pasek perg. po pieczęci kapituły
AP Wr., Rep. 123, nr 1
(Fot. 35) 1304, 7-17 VI Ziębice
Piotr, opat klasztoru w Henrykowie rozstrzyga spór między Czciborem z Czesławic a Mikołajem z Pszenna o 2 łany gruntu w Mieszkowicach.
Or. łac.
Perg. 175 x 105 + 10
Na perg. paskach szczątki pieczęci Ziębic
AP Wr., Rep. 84, nr 8 (41)
(Fot. 36) 1308, 4 V Nysa
Henryk, biskup wrocławski [Henryk z Wierzbnej, biskup wrocławski 1302–1319] zatwierdza układ między Kosmą, plebanem w Otmuchowie i sołtysem Rycholfem w Głębokiej o sporne dziesięciny z sołtysiego pola.
Or. łac.
Perg. 285 x 157 + 33
Na perg. pasku pieczęć biskupa
AP Wr., Rep. 102, nr 12
Każdą epokę historyczną określało nie tylko jej oblicze materialne, ale także jej „duch”, a więc wszystko to, co składało się na jej atmosferę psychiczną, wynikającą przede wszystkim z prądów umysłowych i wiary, kształtujących morale, obyczajowość, mentalność, rzutujących na twórczość naukową. W przypadku średniowiecza niezaprzeczalnym pozostaje wpływ chrześcijaństwa z jego wizją przeznaczonego do wieczności człowieka i mających mu w tym pomóc wspólnot ludzkich. O czym możemy dowiedzieć się z licznej grupy dokumentów obrazujących działalność osiadłych na polskim gruncie zakonów. Funkcjonowanie każdej społeczności monastycznej ujęte było w szereg różnych przepisów prawnych, z czego najważniejszymi były Reguła i Statuty wyrażające koncepcje założyciela oraz stanowiące jej definitywne prawodawstwo ze wskazaniami odnośnie do trybu życia mnichów, form modlitwy oraz struktury zakonu. Zawsze wymagały one akceptacji papieża.
Jak już było wspominane do fundamentalnych prawd głoszonych przez chrześcijaństwo należą prawdy o świętości i przeznaczeniu człowieka do życia wiecznego. Fascynowały one wielu, którzy podporządkowali swe życie wymogom ewangelicznym, umierając w opinii świętości. Tych po przeprowadzeniu procesów beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych Kościół wyniósł na ołtarze, co potwierdzono szczególnej wagi dokumentami papieskimi. Archiwum Państwowe we Wrocławiu posiada dwie tego typu bulle. Jedną papieża Innocentego IV informującą o kanonizacji biskupa krakowskiego św. Stanisława ze Szczepanowa, a drugą papieża Klemensa IV dotyczącą kanonizacji św. Jadwigi, żony księcia Henryka I Brodatego.
Wyrazem czci w stosunku do wyniesionych na ołtarze był kult ich relikwii, na który składały się specjalne nabożeństwa zwykle związane z ich rocznicami, a niekiedy potrzebami chwili, kiedy przyzywano ich wstawiennictwa. Stąd też ważnym było posiadanie ich szczątków doczesnych, albo nawet fragmentów przedmiotów z nimi związanych. Posiadanie relikwii podwyższało rangę kościoła, gdzie je przechowywano stawał się on bowiem miejscem pielgrzymek oraz odpustów, które przy tej okazji można było uzyskać. Celem uniknięcia rozmaitych nadużyć decyzję o ich autentyczności i translacji potwierdzano specjalnymi dyplomami papieży bądź biskupów. Jedną z prawd chrześcijaństwa, kultywowaną do dnia dzisiejszego w Kościele katolickim pozostaje nauka o odpustach, czyli „darowaniu przed Bogiem kar doczesnych za grzechy zgładzone już co do winy” w praktyce oznaczającą skrócenie o określoną w odpuście liczbę dni pobytu w czyśćcu. Zgodnie z „władzą kluczy” przyznaną przez Chrystusa św. Piotrowi szafarzem ich jest papież, który może upoważnić do tego również inne osoby np. kardynałów, patriarchów czy biskupów. To właśnie odpusty były częstą praktyką średniowiecznego Kościoła, wiązano je prawie z każdym większym dziełem zwłaszcza jeśli chodziło o wspieranie datkami pieniężnymi budowę nowych obiektów sakralnych. O czym świadczy też zachowana w zbiorach archiwalnych liczna grupa średniowiecznych indulgencji.
Jedną z form aktywności Kościoła popularną w średniowieczu i bardzo mocno akcentowaną już od początków jego istnienia było świadczenie czynów miłosierdzia - dawanie jałmużny, otaczanie opieką słabszych albo marginalizowanych z różnych powodów. Co prawda Kościół został uposażony, ale około 1/3 z tego co otrzymał było przeznaczane na różne formy aktywności na rzecz najuboższych. Przykładem czego były ówczesne szpitale, pełniące funkcję nie tylko leczniczą, ale także opiekuńczą nad biednymi, ubogimi, kalekami i podróżnymi. Obok hospitalizacji i pomocy materialnej miały one zapewnić swym podopiecznym także pomoc duchową. Stąd starano się, aby przy każdej tego typu placówce istniał kościół lub kaplica, zaś liczne zakony obrały sobie jako profil swej działalności właśnie pomoc chorym i ubogim, z czego znane były zwłaszcza zakony rycerskie. Źródło powstania i utrzymania tego typu placówek stanowiły liczne zwykle książęce darowizny i zapisy, które w przekonaniu bogatych, posiadających władzę darczyńców miały im, ewentualnie też ich krewnym dopomóc w zbawieniu dusz. Wyznawana i praktykowana wiara wręcz nakłaniały do miłości bliźniego.
Obok czynów miłosierdzia inną udokumentowaną oraz szalenie istotną działalnością Kościoła, dzięki której udało się zmienić kulturowe oblicze młodego państwa polskiego i wprowadzić je w orbitę łacińskiego Zachodu była jego działalność oświatowa. To z nim związane były pierwsze szkoły uprawiające sztuki wyzwolone. Nabytą tu wiedzę wykorzystywano przy budowie skomplikowanych konstrukcji architektonicznych obiektów kościelnych oraz dyplomatyce. Wykształceni w nich skrybowie potrafili pisać i czytać oraz sporządzić do różnych potrzeb dokument będący niepodważalnym świadectwem epoki.
Życie monastyczne – dyscyplina zakonna, reguła, statuty, przywileje dotyczące sprawowania sakramentów
(Fot. 37) 1210, 11 X Lateran
Papież Innocenty III [1198-1216] zabrania mnichom z klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu uchylać się od kar zakonnych przez przejście do innego klasztoru. Bulla papieża Innocentego III.
Or. łac.
Perg. 132 x 147 + 28
Na czerwonych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 67, nr 11 (12)
(Fot. 38) 1220, 27 IV Viterbo
Papież Honoriusz III [1216-1227] zezwala opatom cysterskim na przyjmowanie do zakonu nowych członków na równych prawach.
Or. łac.
Perg. 288 x 245 + 28
Na czerwono–żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 91, nr 17 (25)
(Fot. 39) 1220, 27 IV Viterbo
Papież Honoriusz III [1216-1227] wydaje rozporządzenie dotyczące nowicjuszy w klasztorach cysterskich.
Or. łac.
Perg.280 x 265 + 25
Na żółto-czerwonych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 91, nr 20 (29)
(Fot. 40) 1220, 27 IV Viterbo
Papież Honoriusz III [1216-1227] wydaje rozporządzenie dotyczące ogłaszania w klasztorach cysterskich mandatów papieskich w sprawie ekskomuniki i suspensy.
Or. łac.
Perg. 277 x 245 + 25
Na czerwono–żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 91, nr 21 (78)
(Fot. 41) 1230, 11 IV Lateran
Papież Grzegorz IX 1227-1241] komunikuje przełożonym dominikanów, że nikt nie może opuszczać klasztorów bez wiedzy ich opatów.
Or. łac.
Perg. 212 x 181 + 22
Na czerwono–białych sznurach bulla papieska
AP Wr., 57, nr 9 (8)
(Fot. 42) 1234, 18 XII Perugia
Papież Grzegorz IX [1227-1241] zezwala opatowi lubiąskiemu [Gunterowi] wysyłać na rozprawy sądowe braci, zgodnie ze statutami zakonu, po uwierzytelnieniu pism pieczęcią opata.
Or. łac.
Perg. 272 x 260 + 31
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 91, nr 50 (62)
(Fot. 43) 1239, 6 VIII Anagni
Papież Grzegorz IX [1227-1241] zezwala dominikanom na udzielanie absolucji wyklętym.
Or. łac.
Perg. 275 x 195 + 30
Na konopnych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep.57, nr 15 (14)
(Fot. 44) 1239, 25 X Anagni
Papież Grzegorz IX [1227-1241] poleca, aby zakonnicy dominikańscy nosili zwyczajne habity.
Or. łac.
Perg. 230 x 185 + 27
Resztki konopnych sznurów po bulli papieskiej
AP Wr., Rep. 57, nr 16 (15)
(Fot. 45) 1253, 24 VI Liege
Brat Hugo, kardynał i legat papieski zezwala dominikanom na odprawianie mszy w okresie interdyktu.
Or. łac.
Perg.152 x 126 + 21
Czerwono–żółte sznury po pieczęci legata
AP Wr., Rep. 57, nr 29 (32)
(Fot. 46) 1260, 24 XI Lateran
Papież Aleksander IV [1254-1261] nadaje prowincjałowi franciszkanów prawo do wizytowania klasztoru klarysek wrocławskich w określonych sytuacjach.
Or. łac.
Perg. 322 x 245 + 24
AP Wr., Rep. 63, nr 13
(Fot. 47) 1263, 30 VI Viterbo
Papież Urban IV [1261-1264] potwierdza regułę klarysek wrocławskich.
Or. łac.
Perg. 758 x 565 + 27
Bulla papieska na czerwono-żółtych sznurach
AP Wr., Rep. 63, nr 20
Beatyfikacje i kanonizacje
(Fot. 48) 1253, 17 IX Asyż
Papież Innocenty IV [1243-1254] ogłasza przełożonym kościelnym o kanonizacji św. Stanisława, biskupa krakowskiego [św. Stanisław ze Szczepanowi ~1039-1079, biskup krakowski 1072-1079].
Or. łac.
Perg.692 x 462 + 45
Na czerwono–żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 57, nr 31 (34)
(Fot. 49) 1267, 26 III Viterbo
Papież Klemens IV [1265-1268] informuje arcybiskupa gnieźnieńskiego [Janusz, arcybiskup gnieźnieński 1258-1271] o kanonizacji św. Jadwigi [Jadwiga księżna śląska, żona Henryka I Brodatego 1178-1243]. Ustanawia jej święto patronalne na dzień jej śmierci, to jest na 15 X i nadaje odwiedzającym w tym dniu jej grób rok i 40 dni odpustu, zaś w oktawę jej zgonu 100 dni odpustu.
Or. łac.
Perg. 364 x 494 + 46
Sznur konopny po bulli papieskiej
AP Wr., Rep. 125, nr 93 (103)
Św. Jadwiga.
Grafika Paulusa Fürsta XVII w. AP Wr., Akta m. Wrocławia, sygn. 568 (E 2,4), k. 74
Relikwie
(Fot. 50) 1237, 8 VI Viterbo
Papież Klemens IV [1265-1268] udziela opatce i konwentowi trzebnickiemu prawa posiadania relikwi św. Jadwigi [Jadwiga ks. śląska, żona Henryka I Brodatego 1178-1243] i z okazji ich translacji nadaje odwiedzającym klasztor 100 dni odpustu. Bulla papieża Klemensa IV.
Or. łac.
Perg. 309 x 225 + 32
Na czerwono–żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 125, nr 95 (106)
(Fot. 51) 1294, 27 IV Wrocław
Jan biskup wrocławski [Jan Romka, biskup wrocławski 1292-1301] nadaje klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu relikwie św. Krzyża oraz udziela 40 dni odpustu dla odwiedzających klasztor z okazji ich translacji.
Or. łac.
Perg.232 x 155 +24
Na perg. pasku pieczęć biskupa
AP Wr., Rep.67, nr 82 (117)
Odpusty
(Fot. 52) 1249, 13 VI Lyon
Papież Innocenty IV [1243-1254] udziela 40 dni odpustu tym, którzy wspomogą datkami pieniężnymi budowę klasztoru minorytów w Świdnicy.
Or. łac.
Perg. 302 x 250 + 30
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 119, nr 1
(Fot. 53) 1251, 4 IX Mediolan
Papież Innocenty IV [1243-1254] nadaje 40 dni odpustu odwiedzającym kościół dominikanów we Wrocławiu w dniu jego patrona.
Or. łac.
Perg. 310 x 219 + 38
Na żółto–czerwonych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 57, nr 26 (29)
(Fot. 54) 1253, 16 III Perugia
Papież Innocenty IV [1243-1254] udziela odwiedzającym klasztor w Trzebnicy 40 dni odpustu z okazji święta św. Bartłomieja.
Or. łac.
Perg. 328 x 240 + 38
Na czerwono–żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 125, nr 66 (76)
(Fot. 55) 1253, 5 IV Perugia
Papież Innocenty IV [1243-1254] udziela 40 dni odpustu odwiedzającym klasztor św. Wincentego we Wrocławiu z okazji uroczystości poświęcenia kościoła.
Or. łac.
Perg. 139 x 108 + 17
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep.67, nr 44 (56)
(Fot. 56) 1253, 21 VI Liege
Brat Hugo, kardynał i legat papieski nadaje odwiedzającym klasztor dominikanów we Wrocławiu 40 dni odpustu.
Or. łac.
Perg. 232 x 140 + 27
Czerwono–żółte sznury po pieczęci legata
AP Wr., Rep. 57, nr 28 (31)
(Fot. 57) 1254, 31 X Neapol
Papież Innocenty IV udziela odwiedzającym klasztor św. Wincentego we Wrocławiu w dzień św. Michała 40 dni odpustu.
Or. łac.
Perg. 301 x 200 + 31
Na czerwono-żółtych sznurach bulla papieska
AP Wr., Rep. 67, nr 43 (55)
(Fot. 58) 1262, 21 V Wrocław
Anzelm, biskup warmiński, legat papieski [Anzelm biskup warmiński 1250-1278] udziela odwiedzającym w sobotę klasztor trzebnicki 40 dni odpustu.
Or. łac.
Perg. 163 x 122 + 14
Na czerwonych sznurach szczątki pieczęci legata
AP Wr., Rep. 125, nr 85 (96)
Dobroczynność
(Fot. 59) 1214
Henryk, książę Śląska [Henryk I Brodaty 1165-1238] nadaje Witosławowi opatowi klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu ziemie położone między Oławą i Odrzycą celem zbudowania tam kościoła i szpitala św. Ducha.
Transumpt łac. Henryka V Grubego księcia wrocławskiego z 12 III 1293 r. [Henryk V Gruby ~1245/50–1296]
Perg. 440 x 395 + 55
Na czerwono-sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Dok. m. Wrocławia, nr 76
(Fot. 60) 1277, 26 IX Wrocław
Henryk, książę Śląska [Henryk IV Probus ~1257/8-1290] uwalnia Tylmana prepozyta szpitala św. Ducha we Wrocławiu od służb i powinności we wsiach szpitalnych Wysoka, Trestno i Zębice.
Or. łac.
Perg. 212 x 179 + 31
Na czerwonych sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Dok. m. Wrocławia, nr 51
(Fot. 61) 1281, 2 VII Nysa
Tomasz, biskup wrocławski [Tomasz II Zaremba, biskup wrocławski 1270-1292] zezwala kapłanom w swojej diecezji ofiarować datki dla chorych na trąd w szpitalu w Środzie Śl.
Or. łac.
Perg. 168 x 77 + 0
Na perg. pasku szczątki pieczęci biskupa
AP Wr., Rep. 1 b, nr 313 (493 e)
Dobroczynność
(Fot. 62) 1294, 26 XI Brześć Kujawski
Władysław, książę kujawski i sieradzki zezwala [Władysław Łokietek 1260-1333, król Polski 1306-1333] Jakubowi, prepozytowi szpitala św. Ducha w Brześciu Kujawskim wybudować nowy szpital.
Or. łac.
Perg. 270 x 178 + 27
Zielone sznury po pieczęci księcia
AP Wr., Rep. 66, nr 1822 a (25)
(Fot. 63) 1297, 21 XII Brześć Kujawski
Władysław, książę królestwa polskiego, pan Pomorza, Kujaw, Łęczycy i Sieradza [Władysław Łokietek 1260-1333, król Polski 1306-1333] nadaje szpitalowi w Brześciu Kujawskim wieś Kąty.
Or. łac.
Perg. 308 x 196 + 27
Pasek perg. po pieczęci księcia
AP Wr., Rep. 66, nr 23 (29 )
(Fot. 64) 1308, 10 VI Kraków
Władysław książę Krakowa, Sandomierza, Sieradza, Łęczycy, Kujaw, Pomorza i dziedzic Królestwa Polskiego [Władysław Łokietek 1260-1333, król Polski 1306-1333] nadaje kaplicę w Brześciu Kujawskim tamtejszemu szpitalowi augustianów.
Or. łac.
Perg. 324 x 224 + 50
Na białych sznurach pieczęć księcia
AP Wr., Rep. 66 nr 34 (42)
Nauka
(Fot. 65) 1267, 12 II Wrocław
Gwido, kardynał tytularny i legat papieski zezwala na założenie szkoły przy kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu i określa jej program.
Or. łac.
Perg. 302 x 191 + 27
Na bordowych sznurach pieczęć legata
AP Wr., Dok. m. Wrocławia, nr 33
(Fot. 66) 1293, 31 VIII Wrocław
Jan, biskup wrocławski [Jan Romka, biskup wrocławski 1292-1301] zakłada szkołę przy kościele św. Elżbiety we Wrocławiu.
Or. łac.
Perg. 296 x 237 + 35
Na bordowych sznurach pieczęcie biskupa i kapituły
AP Wr., Dok. m. Wrocławia, nr 77