Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk zapewnia instytucjom polonijnym gromadzącym zbiory cennych archiwalnych dokumentów pomoc w ich opracowywaniu poprzez delegowanie z Polski fachowców, pracowników archiwów państwowych celem zabezpieczenia, porządkowania, ewidencjonowania oraz skanowania dokumentacji posiadanej przez te organizacje.
Działające w Australii Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej MAPA (Polish Museum and Archives in Australia) z siedzibą w Melbourne posiada bogate zbiory dokumentów zgromadzone w 32 zespołach archiwalnych. Przykładowo: instytucje, organizacje, kolekcje, mapy, prasa oraz nagrania audio i wideo (Oral History Collection).
W utworzeniu tych zbiorów nieocenione zasługi położył niedawno zmarły prezes MAPA, historyk dr Zdzisław Derwiński. Obecnie Zarządowi MAPA przewodzi Pani Lucyna Artymiuk, córka weterana II wojny światowej odznaczonego Krzyżem Virtuti Militari. Tymczasową siedzibą organizacji i jej zbiorów jest Klub Polski w dzielnicy Albion.
W bieżącym roku - na wniosek/prośbę Zarządu MAPA - pracownik Archiwum Państwowego we Wrocławiu Oddział w Bolesławcu, starsza kustosz Barbara Grzybek kontynuuje rozpoczętą w 2019 r. archiwizację dokumentacji wytworzonej i zgromadzonej przez Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Australii (SPK), którego początki działalności sięgają 1950 roku. Pandemia Covidu zablokowała te prace.
Za początek powstania SPK w Australii uważa się 1950 rok. Organizacja ta wyodrębniła się ze Stowarzyszenia Polskich Kombatantów Federacji Światowej z siedzibą w Londynie. Już 25 sierpnia 1945 roku odbyło się w Londynie pierwsze zebranie Komitetu Organizacji Samopomocy Wojska Polskiego dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych, walczących u boku Aliantów, a którzy pozostali na Zachodzie (ok. 273 000 żołnierzy).
Z biegiem czasu część tych żołnierzy-weteranów wyemigrowała na odległe kontynenty i tam osiadła, budując polskie kościoły, sierocińce, szkoły podstawowe, harcówki, obiekty socjalne i kulturowe, zespoły taneczne, polskie pisma i biznesy - odtwarzając w ten sposób namiastkę życia jakiego zaznali w przedwojennej Polsce.
Do końca lat 80-tych, to właśnie SPK (obok Rady Naczelnej Polonii Australijskiej) było wiodącą i najliczniejszą organizacją polonijną w Australii.
Za datę powstania Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Australii uważa się dzień 2 lipca 1950 roku. Zwołano wówczas w Sydney pierwsze zebranie byłych żołnierzy, którzy wyemigrowali do Australii. Na zebraniu tym podjęto ustalenia co do konkretnych działań zmierzających do powstania organizacji. 12 sierpnia 1950 roku odbyło się w sydneyskiej Warrinham Hall zebranie założycielskie nazwane przez jego inicjatorów I-szym Zjazdem Polskich Kombatantów w Australii.
Źródło: Michał Filek, O. Rajmund L. Koperski OP „Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Australii (1950-1992)" wydane w Australii w 1992 r.
Zbiór dokumentów SPK obejmuje ponad 14 metrów bieżących akt. Zachował się on w dobrym stanie fizycznym, jest przechowywany w bezkwasowych pudłach archiwalnych (84 pudła). Jest to rozsyp. W pierwszej kolejności należy rozpoznać dokumentację, w czym pomagają kolejne zachowane Statuty SPK. Następnie należy nadać tytuły wyodrębnionym jednostkom aktowym, określić zakres dat dokumentów każdej w teczce i wreszcie ułożyć dokumenty seriami rzeczowo-chronologicznie.
Po zakończeniu porządkowania zespołu zostanie on zewidencjonowany. Planowane jest skanowanie najważniejszych części zbioru np. dokumentacja Walnych Zjazdów Delegatów SPK.
Opracowanie i notatka: Barbara Grzybek
Fotografie: Włodzimierz Wnuk